Dachauherdenking 2025

Op zaterdag 19 april 2025 vond in het Amsterdamse Bos bij het Nationaal Dachau Monument de 80ste herdenking plaats van de bevrijding van het concentratiekamp Dachau op 29 april 1945, met aansluitend een korte, informele reünie. De sprekers waren dit jaar de heer Tjapko Poppens, burgemeester van Amstelveen; en mevrouw Marlies Hooyschuur-Houtman, dochter van verzetsvrouw Mientje Proost.

Toespraak van Tjapko Poppens burgemeester van Amstelveen:

Dames en heren,

In de Griekse mythologie liep de weg naar de onderwereld tussen taxushagen. We vinden deze boom vaak op plekken waar gerouwd wordt. Zijn naalden zijn giftig. En tegelijk kleurt de boom eeuwig groen. Dit Dachau Monument, waarin de taxus een hoofdrol speelt, nodigt ons uit tot herdenken langs deze drie lijnen. Stilstaan bij het gif dat de nazi’s over de wereld uitstrooiden. Rouwen om degenen die vermoord werden om wat ze dachten of wat ze deden. En de herinnering daaraan voor altijd levend houden.

Ik neem u mee in het verhaal over twee Amstelveners die de hel van Dachau overleefden. Niet ver hiervandaan, aan de Amsterdamse weg, staat de Johannes kapel. Daar huisde in de oorlogsjaren de Gereformeerde kerk. Een kleine kerkgemeente met ruimdenkende, links-geëngageerde geloofsgenoten waar predikant Meindert Hinlopen zich als een vis in het water voelde. Het moet een aimabele man geweest zijn, niet al te steil in de leer. Maar tijdens de bezetting toont Meindert zich principieel. Als overtuigd antimilitarist gebruikt hij zijn preken om zijn afschuw over de bezetter uit te spreken. En neemt hij fel stelling tegen de Jodenvervolging. 

Dat kost hem zijn vrijheid. Hij moet zich melden bij de Sicherheitsdienst en wordt via Kamp Amersfoort naar Dachau afgevoerd. Hoe zwaar hij het daar heeft laat hij per brief, in codetaal, weten aan zijn vrouw. Hij raadt haar aan om de Filippenzenbrief te lezen die de apostel Paulus in zijn gevangenschap schreef, doelend op de passage (en ik citeer): ‘Ik word naar twee kanten getrokken: enerzijds verlang ik heen te gaan en bij Christus te zijn, wat verreweg het beste is, anderzijds is het voor u wenselijk dat ik in leven blijf.’

Meindert overleeft het kamp en krijgt daarna vijf kinderen. Hij blijft tot 1972 predikant en tot aan zijn dood pacifist. Alleen aan zijn oudste dochter vertelt hij over de verschrikkingen van het kamp die hem de rest van zijn leven blijven kwellen.

Anderhalve kilometer ten zuidoosten van de Johannes Kapel ligt de Bors van Waverenstraat in de wijk Elsrijk. Daar woont in de bezettingsjaren Jo Vis, met zijn vrouw Agaath en hun drie jonge kinderen. Jo is een overtuigd socialist en verzet zich tegen de nazidictatuur. Hij is hoofdverspreider van de verzetskrant ‘het Parool’ en actief in het helpen van onderduikers.

Alleen al in zijn eigen huis biedt hij aan zo’n veertig mensen voor kortere of langere tijd een schuilplaats.

Onder hen is de joodse Ellen Schwarzschild en haar twee zussen die de oorlog alledrie overleven. In Ellens later gepubliceerde oorlogsherinneringen beschrijft ze Jo als een geweldige steun. Samen met zijn vrouw een baken van veiligheid, betrouwbaarheid en warmte in een levensgevaarlijke wereld.

Na verraad komt ook Jo, met het laatste transport vanuit kamp Vught, in Dachau terecht. ‘De dodenstad’ zoals hij het zelf noemde. En ook hij schrijft ontroerende brieven aan zijn vrouw. Rond kerst schrijft hij, nog vanuit Vught:

‘Ik heb geen kaarsen nodig om te weten dat er licht is in de wereld. Zo moet het in je binnenste zijn, zo licht en warm en ingeleefd moeten je idealen zijn dat het leven ze niet kan ontnemen.’

Als Dachau door de Amerikanen wordt bevrijd helpt Jo Vis verzetsstrijder Pim Boellaard om de uitblijvende repatriëring in gang te zetten. Zelf blijft hij als één van de allerlaatste Nederlanders in het kamp om de zieken te verzorgen. Totdat ook hij als vrij man de dodenstad kan verlaten.

Stilstaan bij het gif van de nazi’s is: je proberen in te leven in de hel van Dachau. Maar wat Meindert, Jo en al die andere oud-Dachauers aan den lijve hebben meegemaakt kunnen we ons eigenlijk nooit écht voorstellen. Het blijft bij waarnemen van de buitenkant. Dachau-overlevende en dichter Ed Hoornik schreef daarover: ‘De binnenkant is anders. Het is een wegraken uit dit bestaan. Automatisch doen wat anderen doen: lopen, liggen, staan … lopen, liggen, staan … langzaam uitdoven en sterven.’ Daarom rouwen we ook: dat juist deze mensen, die durfden te handelen naar hun idealen, die vreselijke binnenkant in werden geduwd. Om het – als ze het overleefden - de rest van hun leven bij zich te dragen.

Als er iets is wat de Dachauers verbond, hoe verschillend ook in geloof of politieke overtuiging, dan was het dat ze zich hardop uitspraken tegen het fascisme. En dat ze handelden volgens de universele waarden waarop onze rechtstaat is gebaseerd. Vrijheid van meningsuiting, persvrijheid, gelijkwaardigheid tussen mensen. Medemenselijkheid.

Waarden die na de oorlog in internationale verdragen en wetten van extra waarborgen zijn voorzien. Zoals verruimde rivierbeddingen ons beschermen tegen overstromingen. De laatste tijd wordt er in sommige landen achteloos over die wetten en verdragen gesproken. Dat raakt de waarden van onze vrijheid waar tijdens de oorlog zo hard voor is gestreden. Daarom moeten we waakzaam zijn, juist nu. Ons uitspreken als het nodig is. Als dijkwachters de waarden en waarborgen bewaken. Zodat ze, als de taxushaag, eeuwig groen blijven.

In díe geest de herinnering levend houden: dit is wat Dachau en 80 jaar vrijheid, nog altijd van ons vragen.'

De herdenking georganiseerd door het Nederlands Dachau Comité, dat is opgericht om de herinnering aan de slachtoffers van het concentratiekamp Dachau levend te houden en daarmee het besef te vergroten hoe kwetsbaar vrijheid en democratie zijn.


(Foto Amstelveenweb.com - 2020)

De 'Kampstraat' van het Dachau Monument in het Amsterdamse Bos
Ieder jaar gedenken de Nederlandse oud-gevangenen van het concentratiekamp Dachau de bevrijding van het kamp door Amerikaanse eenheden op 29 april 1945. Dit jaar was de 80ste herdenking, die plaatsvond op zaterdag 19 april 2025. De herdenking blijft bestaan, want natuurlijk willen de familieleden van de gevangenen niet, dat dit verschrikkelijke verhaal vergeten wordt en een aantal organisaties rondom de Tweede Wereldoorlog blijft ook bestaan. Daarnaast moet de jongere generatie Nederlanders beseffen, dat vrijheid niet een gewoon iets is in een land, dus dat wordt op scholen nog steeds goed aangeleerd: voor vrijheid moet je soms vechten!


(Foto Gemeente Amstelveen - 2025)

Thom Tullenaar bestuurslid Educatie en Scholen van het Dachau Comité volgt de kranslegging van Tjapko Poppens burgemeester van Amstelveen op zaterdag 19 april 2025 bij het Dachau Monument. Hij werd begeleid door twee leerlingen van de Merkelbachschool die het monument in het Amsterdamse Bos geadopteerde
Het Dachau monument van Amstelveen staat in het Amsterdamse Bos, langs de Bosbaan. Het monument bestaat uit een blauw stenen wandelpad, geflankeerd door een haag van taxusbomen. In de stenen zijn 180 namen van de belangrijkste bijkampen van Dachau gebeiteld en dat is altijd zeer indrukwekkend. Het pad is 60 meter lang en 2 meter 35 breed. De stenen zijn niet recht, maar aflopend gelegd om op symbolische wijze tijdens het lopen, de moeilijkheden uit het kamp te tonen.


(Foto Amstelveenweb.com - 2019)

De rij wandelaars in de kampstraat wordt steeds langer en de haag wordt steeds kleurrijker door de bloemen van herinnering
Dachau. Het concentratiekamp Dachau, volledige naam Konzentrationslager Dachau, officiële afkorting KL Dachau, bestond van 22 maart 1933 tot de inname door soldaten van het 7de Amerikaanse Leger op 29 april 1945. Het Duitse nationaalsocialistische regime bouwde het in korte tijd, slechts enkele weken nadat Adolf Hitler aan de macht was gekomen. Het was het eerste concentratiekamp dat als permanente faciliteit werd gebouwd. Het was 12 jaar lang onafgebroken in bedrijf, twee keer zo lang als veel andere concentratiekampen. Direct na de bevrijding werden de omstandigheden in het kamp vastgelegd met filmopnamen. Dit maakte het concentratiekamp Dachau wereldwijd bekend.

De locatie ligt ongeveer 20 kilometer ten noordwesten van München. Aanvankelijk werd het kamp gebruikt om politieke tegenstanders van het nationaal-socialisme op te sluiten. Heinrich Himmler, politiechef van München en vanaf 1934 Reichsführer-SS, liet het ten oosten van de stad Dachau bouwen op de locatie van een voormalige munitiefabriek. Het werd gebruikt – vooral in de beginjaren, toen de nazipartij haar macht wilde consolideren – om mensen met andere politieke opvattingen gevangen te zetten en te intimideren.